Lakaran Panorama Muar

Oleh: Faizal Sidik

Sejarah dan latar belakang Muar

Muar adalah sebuah kawasan terletak sebelah Pantai Barat Semenanjung Malaysia. Muar juga adalah bandar di raja Johor Darul Takzim yang merupakan salah satu 8 buah daerah yang terdapat di negeri ini selain Segamat, Batu Pahat, Kluang, Mersing, Kota Tinggi, Pontian dan Johor Bahru. Muar atau ‘muo’ panggilan mesra mendapat namanya daripada bahasa Melayu Sunda dari perkataan muara yang bermaksud ‘kuala sungai yang membuka dan meneluk luas’ yang  mengadap Selat Melaka. Apabila kebiasaan orang tempatan sering memanggil kata ‘muara’ dalam hidupan harian mereka maka lama-kelamaan terlekat nama Muar dibibir-bibir masyarakatnya. Muar mempunyai sejarah yang panjang dan menarik, tidak dapat tidak kemunculanya sering dikaitkan dengan Kerajaan Empayar Melaka (1403-1511). 

Menurut sejarah penubuhan Muar lebih awal daripada pembukaan kota Melaka. Sejarah Muar boleh dibahagikan kepada tiga fasa iaitu sebelum pembinaan kota Melaka, semasa zaman kegemilangan dan selepas kejatuhan kepada Portugis. Sejarahwan Portugis Joao De Barros dalam bukunya Segunda Decada da Asia (1553) mengatakan apabila Parameswara iaitu seorang putera Palembang melarikan diri dari Singapura  setelah membunuh Tamagi iaitu raja negeri itu beliau telah berhenti di Muar dan membina kota kayu di kawasan pendalaman yang dinamakan Pagoh dan sekitar 1240 barulah dia membuka dengan bantuan orang Selat yang terdiri daripada orang laut. Sumber dalam Sejarah Melayu pula mengatakan Sultan Iskandar Syah telah dikalahkan oleh Kerajaan Majapahit dan berpindah ke Muar serta membina penempatan awal di Biawak Busuk dan kemudian di kota yang dinamakan Kota Buruk sebelum membuka Melaka.

Pada zaman kegemilangan Melaka pula Sultan Alauddin Riayat Syah I iaitu Sultan Melaka yang ke tiga telah mangkat pada 1488 telah dimakamkan di Pagoh yang terletak di hulu Muar yang boleh diziarahi sehingga hari ini memperlihatkan hubungan yang akrab kerajaan Melaka dengan Muar ini telah berlaku lama. Pada zaman kejatuhan pula, Sultan Mahmud telah mengarahkan rakyatnya berundur ke Muar dengan membina Kota Bentayan (kini stesen bas ekspres Bentayan) sebagai kubu pertahanan daripada serangan Portugis. Namun Kota ini telah jatuh ke tangan Portugis pada 1519 dan Sultan Mahmud berundur ke Pahang dan membuka Johor (Johor Lama) Portugis membinanya semula kota ini pada 1604 dengan nama Fortaleza de Muar sebagai kota pertahanan kedua selepas Melaka. Kini stesen bas Benyatan dan rumah-rumah kedai di Muar adalah bekas tapak Fortaleza de Muar.

Gunung Ledang di Muar

Memperkatakan tentang Muar tidak lengkap jika tidak menyebut Gunung Ledang yang terdapat di dalam daerah ini. Salah satu sebab kedatangan orang Barat misalnya Portugis, Belanda dan Inggeris ke Timur adalah untuk mencari kekayaan. Portugis misalnya datang ke rantau adalah kerana Mount Ophir iaitu sebuah gunung berdekatan negeri Melaka yang merupakan simbol kepada kekayaan dengan emas seperti yang terdapat dalam kitab agama mereka. Sebagai kuasa besar abad ke-16 raja dan paderi Barat ini telah menjalankan ekplorasi mereka ke sini. Perkara ini disahkan lagi dengan catatan dari China oleh Laksamana Cheng Ho yang telah berkali-kali singgah ke Melaka untuk melawat lombong-lombong emas di Gunung Ledang semasa pemerintahan Sultan Muzaffar Shah yang berkahwin dengan Puteri Hang Li Po. Dalam teks Melayu lama seperti Sulalatus Salatin dan Hikayat Hang Tuah ada diceritakan misteri Gunung Ledang ini. 

Prosa klasik seperti Sulalatus Salatin yang bermaksud pertuturan segala raja-raja atau lebih dikenali dengan Sejarah Melayu  karangan Tun Sri Lanang ada menceritakan tentang Puteri Gunung Ledang yang rupawan. Kisah Meminang Puteri Gunung Ledang menceritakan bagaimana Sultan Mahmud Shah yang merupakan sultan terakhir empayar Melaka yang terakhir sebelum ditewaskan oleh Portugis telah menghantar dua orang-orang suruhannya  yang diketuai oleh Tun Mamat dan Laksamana Hang Tuah untuk meminang Puteri Gunung Ledang. Untuk sampai ke puncak Gunung Ledang terdapat pelbagai cabaran dan cerita yang pelik yang ditemui oleh mereka dan angkatan. Hanya Tun Mamat sahaja sampai ke puncak yang dikatakan terdapat sebuah taman yang indah yang dijagai oleh nenek kebayan (puteri Gunung Ledang). Peminangan ini mengenakan beberapa syarat seperti 1 jambatan emas dari Gunung Ledang ke Melaka,1 jambatan perak dari Melaka ke Gunung Ledang, 7 dulang hati nyamuk, 7 dulang hati hama, 7 tempayan air mata anak dara.7 tempayan air pinang muda dan 1 mangkuk darah Sultan Ahmad Shah iaitu anak Sultan Mahmud Shah yang masih kanak-kanak lagi yang tidak dapat ditunaikan oleh baginda seterusnya membatalkan hasrat peminangan itu.

Muar Kini dan Ke Arah KUL Biennale 2020 

Pembangunan yang telah dijalankan semasa pemerintahan Inggeris sejak tahun 1930 an telah menjadikan Muar lebih maju jika dibandingkan dengan daerah-daerah Johor yang lain. Selepas Sultan Abu Bakar berkahwin dengan mualaf Cina tempatan, baginda telah mengistiharkan Muar sebagai Bandar Maharani sebagai tanda kasih sayang kepada isteri baginda itu dan rakyat Muar. Banyak pembanguan infrastruktur yang telah dibina yang bercirikan gabungan seni bina Melayu Islam dan  kolonial dan seperti Masjid Sultan Abu Bakar, Bangunan Sultan Abu Bakar (Majlis Daerah Muar), Balai Polis Muar, Hospital Muar, Sekolah Tinggi Muar dan banyak lagi. Pada hari ini Muar juga menyimpan sejarah bukan sahaja semasa pemerintahan Inggeris tetapi juga semasa pendudukan Jepun. Peristiwa pasukan polis melawan askar komunis di Bukit Kepong dalam daerah Muar menjadi satu sejarah yang sangat signifikan kepada sejarah Malaysia sehingga peristiwa ini difilemkan untuk dijadikan bahan sejarah seteusnya diingati oleh generasi kemudian melalui pembinaan Muzium Bukit Kepong.

Tahun 2020 merupakan satu angka penting kepada Malaysia selain pernah dicanangkan dengan ‘Wawasan 2020’ oleh Perdana Menteri ke-4 pada masa itu iaitu Dr. Mahathir Mohamed (Tun) pada tahun 1980 an untuk menjadikan Malaysia sebagai sebuah negara maju setanding dengan negara lain. Tahun ini juga merupakan tahun penting kepada negara kerana telah diangkat untuk kali ketiga sebagai Tahun Melawat Malaysia 2020 (sebelum TMM 1990 dan TMM 2000). Sebagai sebuah acara besar kepada negara yang ingin mengangkat pelacongan sebagai pendapatan utama kepada negara, Kementerian Pelancongan dan Seni Budaya telah menjalankan usaha program-program ke arah TMM 2020 kepada agensi-agensinya termasuklah Lembaga Pembangunan Seni Visual Negara sebagai salah satu agensi seni yang menjalakan kerja menyelidik, mempamer, menerbit dan memasyarakatkan seni di negara ini. 

Di atas kejayaan Kuala Lumpur Biennale pertama dengan tema ‘Belas’ atau Beloved yang telah menarik lebih 80 ribu kedatangan pelawat ke Balai Seni Negara yang bukan sahaja daripada pelancong domestik malahan antarabangsa. Kementerian Pelancongan Seni Budaya telah memberi kepercayaan kepada Balai Seni Negara sekali lagi untuk menjalankan pameran mega antarabangsa Kuala Lumpur Biennale 2020 kedua dengan tema ‘Tanah, Air dan (Sa)Udara’ dalam bersama-sama meraikan TMM sebagai tahun besar negara. Oleh itu dalam menuju Kuala Lumpur Biennale ini Balai Seni Negara telah membuat persiapan awal dengan menjalankan program promosi dan publisiti Ke Arah KUL Biennale 2020 atau Route to KL Biennale 2020 di beberapa zon seperti utara, timur dan selatan dalam mempromosikan lokasi-lokasi ini kepada khalayak menerusi keindahan alam, seni bina dan kearifan tempatan.

Kearah Kuala Lumpur Biennale 2020, bandar Muar dipilih mewakili zon selatan yang bukan sahaja ke arah TMM tetapi juga membantu meraikan bandar ini dalam Tahun Melawat Johor pada 2020 nanti. Keunikan kawasan yang dikenali sebagai Bandar Maharani, Bandar Diraja ini diuruskan oleh kerajaan tempatan di sini iaitu Majlis Perbandaran Muar (MPM). Melalui daya usaha yang dijalankan oleh MPM dalam meletakkan Muar sebagai salah satu bandar pelancongan yang berkembar dengan bandaraya Melaka disamping bandar ini telah diiktiraf sebagai Bandar Bersih Asean 2018-2020. Bagi memperkayakan lagi Muar sebagai salah satu destinasi tarikan utama di Johor maka Balai Seni Negara telah memilih Muar untuk menjalankan program yang dinamakan ‘Lakaran Panorama Muar’ atau ‘Muar Plain-Air’  .

Program ‘Lakaran Panorama Muar’ adalah sebuah aktiviti meyelidik, merekod, mendokumentasi, mempamer dan menerbit melalui lukisan lakaran berkenaan keunikan Muar melalui peninggalan seni bina tradisi, seni bina kolonial, lokasi bersejarah, kearifan tempatan dan pelbagai lagi dengan bertujuan agar khalayak mengetahui tentang apa yang ditawarkan oleh Muar melalui visual yang direkodkan oleh pelukis. Pelbagai kaedah boleh dilakukan dalam memberitahu dan berkongsi dengan masyarakat akan sesuatu produk pelancongan seni budaya salah satunya adalah melalui pameran seni, penerbitan buku, kalender, poskad, penulisan dan lain-lain seperti yang dilakukan dalam program ini.

Pada 23 hingga 24 September Balai Seni Negara dengan kerjasama Majlis Perbandaran Muar (MPM) telah menjalankan program lakaran ini yang bertempat di Ole-Ole Maharani, Muar. Penglibatan lebih 60 pelukis dari seluruh Malaysia terutamanya Johor terutamanya kelahiran Johor telah dijemput untuk menyertai acara ini. Program dimulakan dengan sesi taklimat ringkas mengenai tentatif program sepanjang hari oleh En. Shahrul Niza Zaini. Bagi hari pertama acara lebih terfokus kepada melakar panorama Muar dibeberapa lokasi terpilih seperti lokasi bangunan kerajaan warisan Muar  seperti Sekolah Tinggi Muar, Mahkhamah Syariah Muar, Pejabat Daerah Muar, Bangunan Kastam Muar, Balai Polis Muar, Pejabat 

Bangunan Majlis Perbadanan Muar (MPN), Istana Muar (Sultanah Fatimah), Istana Hinggap Muar. Lokasi melakar di sekitar Dataran Budaya Muar pula melibatkan tempat-tempat yang menarik yang berhampiran dengannya seperti Jambatan Sultan Ismail, Jambatan Kedua Muar (Suasana malam), Menara Jam Besar Muar, Pasar Awam Maharani

Perhentian Bas Bentayan dan Perhantian Bas Maharani. 

Pada hari kedua aktiviti melakar tertumpu kepada lokasi-lokasi eko-pelancongan yang kebanyakannya terletak di luar pusat bandar Muar seperti lokasi seni bina rumah tradisi Johor di Parit Jawa (Teratak Leka), Parit Besar (rumah Abdul Shukur Taib), Parit Hj Ali (Jalan Temenggung Ahmad) dan kampung nelayan di Pantai Leka. Lokasi kearifan tempatan atau local wisdom yang menarik terdapat di Muar dan tidak terdapat di tempat lain adalah seperti di Parit Bugis dengan makanan tradisi kuih cakar ayam dan kuih penderam, pembuatan alat muzik gambus dan tarian barongan. Kawasan Parit Jawa pula masih mempunyai pandai tukang yang membuat sampan, alat muzik kompang dan capal. Selain itu makanan tempatan Muar diiktiraf mempunyai citarasa yang berbeza dan popular adalah seperti mee bandung Muar di Restoran Abu Bakar Hanipah, asam pedas Kak Yati Muar dan menu sate yang dihidangkan pada waktu pagi di sini. Selain itu terdapat juga kearifan ini yang boleh didapati pembuatannya di pusat bandar seperti pembuatan songkok Johor di Arked Mara dan pembuatan serbuk kopi jenama Kopi 434.

Di akhir projek ini satu pameran akan diadakan bagi memperlihatkan hasilkan terpilih daripada Lakaran Panorama Muar ini untuk dikongsi kepada pelawat yang diadakan di kemuncak program pada akhir November DI Galeri Seni Muar beserta dengan penerbitan katalog oleh Balai Sen Negara sebagai satu lagi tarikan pelancong untuk datang ke Muar sempena Tahun Melawat Malaysia dan Kuala Lumpur Biennale 2020. Pada tahun 2020 juga satu  lagi penerbitan berasingan oleh Majlis Perbandaran Muar sempena Karnival Jambatan Muar sebagai tarikan baru karnival ini sempena Tahun Melawat Johor 2020 dalam usaha mempromosikan ‘Muo’ sebagai satu lagi destinasi pelancongan menarik untuk dilawati di Malaysia. Semoga slogan orang tempatan ‘Orang Muo, Gaya Muo’ mampu menaikan nama Muar seterusnya meningkatkan ekonomi setempat melalui seni dan budaya.

Rujukan:

Abdul Shukor Ismail, Sejarah Ringkas Muar, Penerbitan Toko Buku Manaf, Muar, 1984

Ho Weng Hin, Lai Chee Kien, Lim Take Ban, Megat Arif Shah Megat Omar Shah, Muar: Trubutaries and Transitions, Universiti Malaya,Kuala Lumpur, 2011

Azman Ab. Rahim @ Ibrahim, Di Sini Bermula-Sekolah Tinggi Muar, Nazima Shima Enterprise, Muar 2016