Bicara Seni - Gerak Rupa: Syed Ahmad Jamal Dalam Koleksi Balai Seni Negara

 

Moderator:

Faizal Sidik

Panel:

Dr. Dzul Helmi Md Zain (Pensejarah seni)

Zanita Anuar (Balai Seni Negara)

21 Ogos (Ahad) 11 pagi - 1 tgh hari

Galeri Seni Johor (Kompleks Warisan Sultan Abu Bakar, Johor Baharu)

Pengerusi Majlis: AsSalammualikum dan salam sejahtera kepada para audien yang hadir di Dewan Kompleks Warisan Sultan Abu Bakar. Terlebih dahulu saya perkenalkan moderator yang akan meneraju bicara seni pada hari ini. Faizal Sidik dilahirkan di Petaling Jaya, Selangor. Beliau merupakan bekas kurator di Balai Seni Negara dari tahun 2010 hingga 2022. Lulusan Sarjana Muda Seni Halus di Fakulti Seni Lukis dan Seni Reka, UiTM. Beliau pernah mengikuti pengajian Sarjana Seni Rupa Asia Tenggara di Pusat Kebudayaan Universiti Malaya di bawah kelolalan pelukis dan pensejarahan seni Malaysia Redza Piyadasa. Kemudian beliau melanjutkan pelajaran di peringkat Sarjana Pengajian Penterjemahan dan Interpritasi di Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang. Sebelum menjawat jawatan kurator di Balai Seni Negara beliau merupakan pensyarah seni halus di UiTM, SEGI University Collage dan Art Film Design Academy (AFDA) di Kuala Lumpur. Beliau aktif menyumbang penulisan di majalah dan akhbar seperti Dewan Budaya, Senikini Berita Harian dan blog. Buku pertama beliau ‘Seni Untuk Rakyat: Esei-Esei Kurator’ menghimpunkan penulisan-penulisan kuratorial terpilih beliau diterbitkan pada tahun 2020. Beliau merupakan kurator Singapore Biennale ke-4 (2013) dan Kuala Lumpur Biennale Pertama (2017). Beliau kini bergerak sebagai pelukis, penulis, penterjemah dan kurator bebas. Saya menjemput beliau untuk naik ke pentas. Terima kasih

Faizal Sidik: Terima kasih pengerusi saya jemput kedua-dua panel kita iaitu Dr. Dzulhelmi Md Zain iaitu pensejarah seni dan Pn. Zanita Anuar dari Balai Seni Negara bersama sama dengan saya di atas ini dipersilakan.

Terlebih dahulu saya perkenalkan panel pertama kita Dr. Dzul Helmi Md Zainadalah merupakan seoraang Profesor di Fakulti Seni Lukis & Seni Reka di Universiti Teknologi Mara. Beliau mula menyertai UITM sejak tahun 1979 lagi. Beliau pernah dua kali dilantik menjadi dekan fakulti berkenaan iaitu dari tahun 1990 hingga 1992 dan dari tahun 2015 hingga Jun 2018. Kini beliau merupakan. Profesor bersara dalam bidang Sejarah Seni. Beliau telah mendapat pendidikan sejarah seni daripada University of Edinburg, Scotland pada tahun 1996 di bawah bimbingan Profesor Robert Hillenbrand.Beliau telah dianugerahkan oleh Sultan Selangor sebagai Ahli Sultan Sharafuddin Idris Shah atau AIS di atas sumbangan kumpulannya dalam perekaciptaan pingat kebesaran sempena hari pertabalan Sultan Selangor Disepanjang menjadi Profesor sejarah seni beliau telah membimbing dan membantu 13 pelajar yang memperolehi ijazah kedoktoran dan sejumlah pelajar mendapat ijazah sarjana. Dr. Dzul merupakan pengarang dan pengarang bersama artikel dan beberapa buku tentang Seni Islam dan Seni Kontemporari Malaysia. Antaranya adalah 'Nur Al-Quran (1999), 'Art of Nusantara' dalam The Massage and The Monsoon Islamic Art in Southeast Asia (2004). Disepanjang menjadi Profesor sejarah seni beliau telah membimbing dan membantu 13 pelajar yang memperolehi ijazah kedoktoran dan sejumlah pelajar mendapat ijazah sarjana. Dr. Dzul merupakan pengarang dan pengarang bersama artikel dan beberapa buku tentang Seni Islam dan Seni Kontemporari Malaysia. Antaranya adalah 'Nur Al-Quran (1999), 'Art of Nusantara' dalam The Massage and The Monsoon Islamic Art in Southeast Asia (2004), 'Manifestasi Tulisan Jawi' (2006), 'Ragam Hias Al-Quran di Alam Melayu (2006). Beliau merupakan ketua editor buku 7 jilid 'Seni Kraf Malaysia'. Penerbitan berkenaan Syed Ahmad Jamal pula adalah seperti 'Ruang-Syed Ahmad Jamal 75 (2004). 'Pelukis dan Peristiwa: Syed Ahmad Jamal (2008), Syed Ahmad Jamal, Pelukis in Zagreb, Guru of Colour (2014).  Beliau merupakan penulis dan kurator pameran mega dan retrospektif oleh Syed Ahamad Jamal yang bertajuk 'PELUKISl' yang diadakan di Balai Seni Negara pada tahun 2009 yang dirasmikan oleh Yang Dipertuan Agong. Selepas persaraannya  Dr Dzul kini aktif terlibat dengan kerja-kerja sebagai konsultan, penyelidikan, panel penilai luar pelajar pasca graduan, dan menjadi pakar rujuk kepada institusi seni seni tempatan dan masyarakat umumnya.

Panel kedua iaitu Zanita Anuar mendapat pendidikan formal di University of Pennyslavnia, Amerika Syarikat dengan Sarjana Muda dalam Antrapologi Budaya (BA in Cultural Antropology) dan ijazah Sarjana dalam Kajian Budaya Material (MA in Material Culture Studies) yang ditaja oleh kerajaan. Selepas menamatkan pengajian beliau pulang dengan memulakan karier awal dalam bidang seni sebagai pensyarah Sejarah Seni, Antropologi dan Sosiologi di INTI Collage pada tahun 1992 dan kemudian di Lim Kok Wing Institute of Technology. Beliau mula terlibat dalam bidang kuratorial secara langsung pada  tahun 1994 sebagai pembantu pensejarah seni Asia Tenggara dengan menyertai Nanyang Gallery of Art  iaitu sebuah anak syarikat di bawah Hong Leong Group yang diketuai oleh Joseph Tan. Semasa di sini beliau pernah bekerja dengan T.K. Sabapathy dalam sebuah pameran solo Syed Ahmad Jamal iaitu 'Syed Ahmad Jamal Overview' (1994). Pameran ini dilakukan sejurus persaraan SAJ dengan meninjau pengkaryaan awal SAJ sejak tahun 50 an hingga awal 90 an. Dalam bidang antropologi kuratorial beliau mempunyai minat yang mendalam dalam mengkaji sebuah  pertandingan dan pameran seni bagi progr npelukis muda peringkat kebangsaan  iaitu Anugerah Bakat Muda Sezaman atau dikenali BMS (Young Contemporary Art Award) yang dianjurkan oleh Balai Seni Negara sejak tahin 1974. Dapatan kajian dan tinjauan beliau terhadap program di tulis dalam sebuah esei bertajuk 'Imbasan Bakat Muda Sezaman 1972-1997' yang menjadi rujukan asas klasik para pengkaji-pengkaji BMS kini. Sehingga kini beliau mempunyai pengalaman lebih 20 tahun dalam bidang kuratorial samada di galeri swasta dan muzium awam sama mengkuratorkan dan menulis untuk pelukis dan institusi pameran seni. Beliau turut dijemput berkongsi idea beliau di dalam seminar samada anjuran institusi tempatan dan luar negeri antaranya V & A Museum of Childhood, Bethnal Green, Department of Ethnography of the British Museum yang dikenali The Museum of Mankind British Museum, UK, The Art Gallery of New South Wales, Australia, Fukuoka Asian Art Museum, The National Museum of Ethnography (Minpaku) Osaka, Jepun, Guandong Muzeum of Art, China dan National University of Singapore Museum, Beliau pernahdipinjamkan oleh agensi Kementeria Pelancongan, Seni dan Budaya iaitu Muzium Negara pada tahun 2011 hingga 2013 sebagai Pengarah Inovasi. Semasa di sini beliau mengkonsepkan semula, menamakan dan menjadi penasihat Perpustakaan Univerisiti Malaya selain menjadi kumpulan penasihat kepada penubuhan Universiti Malay Art Gallery atau UMAG. Beliau mengetuai Kumpulan Inovasi dan Kreatif atau KIK Jabatan Muzium Malaysia dalam anugerah inovasi negara pada 2011-2012.

Faizal Sidik: Sebelum kita mulai bicara ini izinkan saya mengetuai bacaan Al-Fatihah kepada arwah Syed Ahmad Jamal. Al-Fatihah. Semoga ruhnya dicucuri rahmat. Syed Ahmad Jamal dilahirkanpada 19 September 1929 di bandar Maharani atau Muar, Johor. Bapanya Syed Jamal pernah menjadi wartawan dan bekerja sebagai penolong pengarang di Lembaga Malaya, Johor Bahru, bersama-sama Dato’ Onn Jaafar, Syed Jaafar Albar dan Syed Alwi Alhady. Datuknya Syed Sahih peniaga yang terkenal di Johor Bahru dan menjadi ahli majlis bandar Johor Bahru. Syed Ahmad Jamal mendapat pendidikan awal di Sekolah Tambatan Rendah dari tahun 1936 hingga 1938. Kemudian beliau melanjutkan persekolahannya di Sekolah Tambatan Tinggi pada tahun 1939, Ngee Heng English School pada 1940, Bukit Zahra English School dan English College, Johor Bahru hingga tahun 1949. Beliau mendapat biasiswa Sultan Ibrahim dan dengan biasiswa tersebut beliau telah melanjutkan pelajaran ke Chelsea School of Architecture pada tahun 1950. Pada tahun 1951 hingga 1955, beliau melanjutkan pelajaran di Chelsea School of Art, London. Setahun kemudian beliau belajar pula di Institute of  Education, London University. Semasa di Chelsea School of Art, beliau berjaya memenangi beberapa hadiah dalam pertandingan dalam seni lukis. Setelah pulang dari England, beliau menjadi guru di High School, Batu Pahat, Johor dari tahun 1956 hingg 1957. Pada tahun 1957, beliau menjadi pensyarah di Maktab Perguruan Harian, Kuala Lumpur. Diantara tahun 1958 hingga 1959, beliau menjadi pensyarah pula di Malayan Teacher’ College, Kirby, Lancaster, United Kingdom dan pulang semula ke Maktab Perguruan Harian, Kuala Lumpur pada tahun 1960. Pada tahun 1961 hingga 1963, beliau bertugas sebagai Ketua Jabatan Pendidikan Seni di Maktab Perguruan Ilmu Khas, Cheras. Syed Ahmad Jamal merupakan nama penting dalam sejarah seni lukis negara. Penglibatan yang tidak mengenal jemu selama empat puluh tahun bergelut dengan seni ini telah  memberi peluang kepada beliau untuk menyumbangkan ke arah pembinaan dan perkembangan seni lukis moden negara. Berdasarkan sumbangan penting beliau itulah kerajaan menganugerahkan Anugerah Seni Negara kepada beliau. Secara umumnya penerokaan Syed Ahmad Jamal dalam aliran yang diamalkannya melalui beberapa era atau revolusi iaitu dari era 50an hinggalah di alaf baru. Sejumlah 25 karya Syed Ahmad Jamal dalam tempoh 60 tahun pengkaryaannya terdapat di dalam Koleksi Balai Seni Negara yang terdiri daripada karya catan, arca dan lukisan.

Faizal Sidik: Berikut adalah kronologi pengkaryaan Syed Ahmad Jamal yang saya ingin kongsikan. Tahun 1950-an Sekitar tahun 1950-an ketika beliau berusia 20-an boleh dikatakan fasa pembentukan Syed Ahmad Jamal sebagai pelukis di mana Balai Seni Negara mengumpul tujuh buah karya beliau di dalam dekad ini antaranya ‘Mandi Laut’ (1957), ‘Pohon Nipah’ (1957), ‘Buah-buahan’ (1958), ‘Payong Biru’ (1958), ‘Ribut/Storm’ (1958), ‘Demonstrasi Dalam Salji’ (1959), dan ‘Umpan’ 1959. Fasa pembentukan ini adalah fasa awal di mana kita boleh melihat bagaimana latar belakang pendidikan yang diterima di luar negara yang sedang meledak dengan isme seni moden Barat seperti eskpressionisme abstrak mempengaruhi pengkaryaannya. Tahun-tahun ini juga kita boleh menyaksikan bagaimana peralihan daripada rupa bentuk separa mujarad kepada abstrak sepenuhnya namun dengan nafas ketimuran yang ada pada dirinya sebagai orang Asia.

Tahun 1960-an Dekad 1960an atau memasuki umur 30-an merupakan zaman peralihan atau transisi secara  beransur-ansur daripada separa abstrak kepada ekspresionis abstrak. Tahun-tahun ini juga beliau mula diberikan peluang untuk mengadakan empat pameran  solo. Pameran solo  pertama di British Council pada tahun 1960 dan kemudian solo kedua di Chinsese Assembly Hall, Singapura pada tahun 1961, tahun 1965 solo di AIA Gallery, Jalan Ampang, Kuala Lumpur dan pameran solo ‘Lela Mayang Suite’ di Samat Gallery, Kuala Lumpur pada tahun 1968. Karya-karyanya mula menampilkan imej-imej abstrak dalam latar budaya setempat. Terdapat 12 buah karya beliau yang dihimpunkan di dalam koleksi pada tahun 60-an antarnya karya ‘Dia/She’ (1960), ‘Thaipusam di Batu Cave’ (1961), ‘Perubahan Pada Pemandangan ‘ (1961), ‘Lakaran Harapan’ (1962), ‘Harapan/Hope’ (1962), catan ‘Perhubungan’ (1963), arca ‘Perhubungan’ (1963), ‘Tercapai/Reached’ (1963), ‘Selamat Hari Raya, (1965), ’Lela Mayang’(1968), ‘Lela Mayang ’ (1968), ‘Jendela Di Angkasa’ (1969).

Tahun 1970-an Dekad ini Syed Ahmad Jamal telah memasuki umur 40-an. Setelah 20 tahun di dalam pengkaryaan seni era ini boleh dikatakan sebagai satu fasa kematangan dan kedewasaan dalam karya-karya yang dihasilkannya. Dalam dekad ini di samping prolifik berpameran secara berkumpulan beliau menjayakan dua lagi pameran solo iaitu pameran solo di Muzium Seni Asia, Universiti Malaya pada 1975 semasa menjadi pensyarah pelawat dan pameran solo ‘Retrospektif Syed Ahmad Jamal’ di Balai Seni Negara pada tahun yang sama.

Tahun 1980-an Syed Ahmad Jamal mencapai umur 50 tahun pada dekad tahun 1980 an. Pada tahun 1983 Syed Ahmad Jamal meninggalkan Muzium Seni Asia kerana dilantik menjadi Pengarah Balai Seni Negara. Antara usaha besar yang beliau lakukan ialah memindahkan bangunan Balai Seni Negara di Jalan Ampang ke ruang yang lebih besar di Hotel Majestic di Jalan Sultan Hishamuddin. Perjalanan pengkaryaan 10 tahun ini juga menyaksikan beliau lebih memberi komitmen kepada pameran berkumpulan daripada pameran solo. Pada dekad ini terdapat sebuah karya yang diperolehi iaitu ‘Sirih Pinang’ (1982-1986). Karya ini mengambil masa selama 4 tahun untuk dihabiskan, masa yang terlalu lama diambil bagi menyiapkan karya ini mungkin disebabkan tugas harian beliausebagai birokrat yang terlibat dalam hal-hal pentadbiran.

Tahun 1990an Tahun 1991, Syed Ahmad Jamal bersara daripada perkhidmatan awam pada umur 62 tahun. Masa yang banyak selepas persaraannya daripada kerajaan terus digunakan untuk menghasilkan karya. Dalam dekad ini merupakan tahun yang aktif beliau melakukan pameran solo antaranya adalah pameran solo ‘Syed Ahmad Jamal: A Historical Overview 1954-1994’ di Galeri Seni Nanyang, Kuala Lumpur dan ‘Chromatic Passages’, Takashimaya Gallery, Singapura, pada tahun 1994, pameran solo ‘Anugerah Tokoh Seni Negara: Syed Ahmad Jamal’ di Balai Seni Negara pada 20 Mei hingga15 Jun 1995, pameran solo  ‘Impian dan Kenyataan: Syed Ahmad Jamal’ di Balai Seni Negeri Kedah pada 16 April hingga 15 Mei 1996 dan pameran solo ‘Dari 1956 hingga 1999’ di Balai Seni Maybank,  Kuala Lumpur dan ‘Kunang-Kunang’ di Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur.

Tahun 2000-an Tahun-tahun ini Syed Ahmad Jamal memasuki umur 70-an. Setelah berkarier lebih 50 tahun dekad ini boleh dikatakan sebagai penghujung karier beliau sebagai pelukis yang serba boleh. Sungguhpun begitu dalam tahun 2000-an beliau terus produktif berkarya dan mengadakan lapan pameran solo antaranya pameran ‘Antara Langit dan Bumi: Syed Ahmad Jamal’, di Galeri Petronas pada tahun 2000, pameran solo ‘Drawings & Gouches of the 1950’s’ di Elm Quay Fine Arts, Kuala Lumpur, pameran solo ‘From 1940-1991’ di Valentine Willie Fine Art, Kuala Lumpur pada 2003, pameran solo ‘Ruang’di  Islamic Art Museum of Malaysia pada 19 September hingga 19 Oktober 2004, pameran solo ‘The Art Collection 1st Series, Galeri Petronas iaitu daripada koleksi galeri itu tahun yang sama, pameran solo ‘On and Off King’s Road: 10 New Paintings by Datuk Syed Ahmad Jamal’ di Galeri Petronas pada 16 November 2006 hingga 7 Januari 2007.dan pameran solo terakhir ‘Syed Ahmad Jamal: Pelukis’ di Balai Seni Negara pada 6 Oktober 2009 hingga 31 Januari  2010 sebelum meninggal dunia pada 30 Julai 2011.