Warna dan Cahaya Dalam Karya Pelukis Avantgarde Rusia Daripada Koleksi Seni Costakis di Martin Gropius-Bau

Oleh: Faizal Sidik

Poster pameran

Pameran yang bertajuk Licht und Farbe in der Russischen Avantgarde Die Sammlung Costakis  atau ‘Warna dan Cahaya Dalam Karya Pelukis Avantgarde Rusia daripada Koleksi Seni Costakis' ini adalah sebuah pameran bergerak dalam mempamerkan himpunan karya-karya oleh pengumpul seni George Costakis. Pameran yang dikuratorkan oleh Miltiades Papanikolaou dan Maria Tsantsnoglou diadakan di tiga buah negara antaranya di Museum fur Zeitgenossische Kunst di Thessaloniki, Greece, Martin-Gropius-Bau di Berlin  Jerman dan Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig, Vienna, Austria. Pameran ini adalah penganjuran bersama antara Berliner Festspiele, Yayasan Kebudayaan Greek dan State Museum of Contemporary Art Thessaloniki.

Saya sempat menyaksikan pameran ini semasa diadakan di lokasi kedua iaitu di muzium seni Martin Gropius-Bau semasa kunjungan musim luruh saya di kota Berlin ini pada tahun 2004. George Costakis dikenali sebagai salah seorang kolektor seni penting bagi pelukis avantgarde Rusia. Semasa tahun 1950 an dan 60 an beliau banyak membuat pembelian dan perolehan pelukis-pelukis avantgarde Rusia yang dikatakan tidak banyak diberi tumpuan oleh kolektor lain pada waktu itu. Kini  koleksi Costakis dalam simpanan State Museum of Contemporary Art di Thessaloniki adalah merupakan himpunan koleksi terpenting para pelukis avantgarde Rusia yang ada pada hari ini.

Boxhagener Straße, Berlin

Sedikit pengenalan mengenai kolektor seni ini lagi, George Costakis pernah berkhidmat hampir empat dekad dengan Kedutaan Kanada di Moscow. Beliau mula  mengumpul karya-karya pelukis avantgarde Rusia (1900-1943)  sejak tahun 1946. Pada tahun 1970an beliau menjadikan kediaman rumah pangsapuri beliau di Moscow sebagai muzium persendirian dan tempat berkumpul dan bertemunya para pelukis, intelektual dan kolektor. Di sinilah tempat beliau mengenali  pelopor pelukis avangarde Rusia samada yang telah lama terkenal atau samada yang baru meningkat naik  dimana karya-karya mereka mempunyai pengaruh yang kuat terhadap perkembangan artistik seni lukis selepasnya yang berlaku di Eropah Barat antaranya termasuklah Wassily Kandisky, Kazimir Malevich, Alexander Rodchenko dan Liubov Popova.

George Costakis (1913-1990)

Pada tahun 1977 Costakis telah mengambil keputusan untuk meninggalkan Soviet Union dan kembali ke Greece. Sungguhpun beliau kembali semula ke tanahairnya namun beliau tetap meninggalkan sedikit koleksinya di Moscow. Tiga belas tahun selepas itu  beliau meninggal dunia pada tahun 1990, karya-karya koleksi himpunan beliau hilang seketika daripada perhatian umum dunia seni sehinggalah kerajaan Greek membeli semula pada tahun 2000. Sejajar dengan kejayaan bandar Thessaloniki yang dianugerahkan sebagai sebuah Kota Budaya Eropah pada tahun 1997, koleksi-koleksi yang dimiliki oleh kerajaan ini diserahkan kepada Thessaloniki State Museum of Contemporary Art sebagai ruang untuk mempamerkannya.

Bandaraya Berlin adalah satu-satunya destinasi di Jerman yang dipilih dalam pameran bergerak yang mempamerkan sebanyak 320 buah karya oleh pelukis avantgarde Rusia termasuklah bahan arkib oleh lebih 50 orang pelukis itu. Menurut kurator yang juga merupakan pengarah muzium negeri Thessaloniki, Greece,  ada sesetengah karya dalam pameran belum pernah dipamerkan kepada khalayak dan buat pertama kalinya diperlihatkan umum.

Muzium Seni Martin-Gropius-Bau di Berlin 

Boleh dikatakan himpunan koleksi ini mempamerkan aliran-aliran yang berbeza dalam gerakan seni avantgarde Rusia yang berlaku daripada tahun 1900 sehinggalah 1943. Pameran ini tidaklah dianggap sebagai cahaya dalam menerangi dari satu pergerakan kepada pergerakan seterusnya tetapi lebih memokuskan elemen cahaya dan warna yang terdapat di dalam karya pelukis avantgarde Rusia dan kepentingan perkembangan pergerakan seni ini diabad ke-20. Pameran ini dibahagikan kepada sepuluh pembahagian ruang bilik: 1. Hitam, 2. Auto-Cahaya, 3. Imaginasi Warna, 4. Kebebasan Warna, 5. Pendominasian Warna, 6. Kajian Warna, 7. Warna dalam Dekorasi, 8. Warna dalam Produksi, 8. Cahaya dan Sains, Cahaya dan Teknologi, 9. Pudar dan 10. Putih

 

Ivan Wassiljewitsch Kljun,,  ‘Red Light Spherical Composition’, (1923), Cat minyak atas kanvas,  69,1 cm x 68,9 cm

 

Pameran ini dimulakan dengan karya-karya yang agak monokromatik dan diikuti dengan kebebasan dalam penggunaan warna, kajian warna pula memperlihatkan cahaya dalam konteks kosmik dan metafizik ke dalam karya serta pengaruhnya dalam arus perkembangan fotografi dan filem. Pameran ini diperlengkapkan dengan bahan arkib, manuskrip, buku-buku, fotografi dan filem-filem.

Antara pelukis-pelukis dalam pameran ini adalah seperti Alexander Drevin, Ksenia Ender, Ivan Kliun, Gustav Klutsin, Ivan Kudriashev, El Lissitzky, Kazaimir Malevich, Solomon Nikritin, Liubov Popova, Alexander Rodchenko, Olga Rozanova, Antinina Sofronova, Vladimir Tatlin, Ilya Chashnik, Nadezhda Udaltsova dan Konstantin Vialov.

 

Vladimir Tatlin, ‘Monument to the Third International', (1919)

Pameran ini dikuratorkan dengan bantuan Miltiades Papanikolaou yang juga Profesor Sejarah Seni di Aristotle University di Thessloniki dan para ahli jawatankuasan antarabangsa seperti John E. Bowlt, Charlotte Douglas, Nicoletta Misler dan Maria Tsantsanoglou yang bertanggungjawab dalam menyelaras sama pameran ini.

Buku katalog pameran ini diterbitkan dalam tiga bahasa iaitu bahasa Jerman, bahasa Inggeris dan bahasa Greek oleh penerbit Dumont Verlag yang mengandungi sebanyak 450 muka surat. Esei-esei dalam katalog ini disumbangkan oleh penulis daripada sembilan buah negara antaranya Snejanka Bauer, Lutz Becker, John Bowlt, S.O. Chan-Magomedow, Charlotte Douglas, Maria Ender, Olga Fota & Maria Kokkori, Konstantin Istomin, Aliki Kostaki, Christina Lodder, Jean-Claude Marcade, Nicoletta Misler, Miltiades Papanikolaou, Ada Raev, Alexandra Scazkich, Maria Tsantsanoglou, Margareta Tillberg dan Syrago Tsiara.

Buku katalog pameran

Kandungan katalog ini juga diselitkan dengan coretan-coretan secara teoritikal dan teks-teks oleh pelukis Rusia. Ini memberikan satu sudut pandang dalam penyelidikan material dan program pembelajaran yang digunakan di sekolah-sekolah seni pada masa itu dan apa yang lebih penting adalah pameran ini telah memberikan cahaya dan warna. 

Menurut ketua kurator, kedua-kedua samada pembinaan pameran dan penerbitan katalog adalah direkabentuk dalam struktur rangka kerja yang bersifat peralihan perkembangan, penyusunan dari perspektif pensejarahan, perakaman dalam tahap-tahap yang berbeza terhadap pendekatan terhadap warna dan cahaya, pembebasan dalam berekspresi dan akhirnya kepada kebebasan bentuk dan warna yang sebenar.

Alexander Rodtschenko, ‘Expressive Rhythm’, (1943-1944), , gouache atas kertas,  61 x 172,7 cm

 

Boleh dikatakan bahawa Koleksi Kostakis ini sebuah monumen salah satu pencapaian hebat dalan sejarah peradaban Rusia. Pelukis-pelukis avantarde Rusia ini telah memberi sumbangan yang besar dalam melihat dunia melalui gambaran dimana mereka telah membawa cahaya bukan maksud sebagai cahaya luaran seperti matahari tetapi cahaya dalaman yang memancar dunia kita ini.

Faizal Sidik, 'Warna dan Cahaya Dalam Karya Pelukis Avant-Garde Rusia', Dewan Budaya (Galeri), Jilid 43, Jun 2021, ms 52-54