Oleh: Faizal Sidik
Mansor Puteh adalah
merupakan pengarah, penulis dan pengkritik filem. Dilahirkan pada 7 Oktober 1953
di Melaka, beliau mendapat pendidikan awal di St. Francis Institution di Jalan
Bandar Hilir kini Jalan Parameswara. Beliau kemudian melanjutkan pelajaran di
Tingkatan Enam di kolej swasta iaitu Malaysian Tutorial Collage di Petaling
Jaya sebelum menyambung pelajaran di ITM pada tahun 1974 sehingga 1977.
Di Institut Teknologi
Mara atau ITM, Mansor Puteh mengikuti pembelajaran dalam bidang komunikasi
massa. Pada 1977 beliau telah mendapat tempat untuk menyambung pelajarannya di
peringkat sarjana dalam bidang pengarahan filem di Columbia University di
Bandaraya New York, Amerika Syarikat untuk sesi kemasukan musim luruh.
Namun permohonan
biasiswa penuh daripada Majlis Amanah Rakyat atau MARA oleh Mansor Puteh untuk
menyambung pengajian itu tidak diluluskan dan memaksa beliau untuk bekerja
sebagai pemberita di Utusan Melayu pada ketika itu sebagai jurnalis, iaitu sebaik
sahaja beliau menamatkan pengajian dari ITM, iaitu di tempat dimana beliau
pernah membuat latihan amali selama setahun sebelum itu..
Selepas selama
setahun beliau bekerja di Utusan Melayu
kini Utusan Malaysia, Mansor Puteh akhirnya diberi pinjaman pelajaran MARA
untuk membolehkan beliau diterima kembali mengikuti pengajian Ijazah Sarjana
Seni Halus Pengarahan Filem di
University Columbia, New York yang menjadi impian beliau selama ini pada 1978
hingga 1982.
Pameran ‘Semasa di
Mara dan Columbia’ ini adalah rakaman visual perjalanan Mansor Puteh berkelana hampir
10 tahun dari Shah Alam ke New York
menerusi lensa fotografi. Sebanyak lebih 80 buah fotografi dan 40 buah lakaran terpilih
dalam pameran ini yang mendokumentasikan beliau sebagai pelajar Institut
Teknologi Mara dan University Columbia.
Pameran yang diadakan
daripada 13 Disember 2020 hingga 13 Januari 2021 di Balai Seni Negara Langkawi ini
dikuratorkan oleh Faizal Sidik ini boleh dibahagikan kepada dua bahagian.
Bahagian pertama memperlihatkan 60 buah karya iatu 20 lakaran dan 40 fotografi
yang dipamerkan di aras bawah galeri. Lakaran-lakaran dakwat atas kertas ini
dilukis secara spontan oleh beliau semasa menuntut di ITM.
Antara subjek-subjek
lakaran ini adalah lanskap dan seni bina kampus, ruang dalaman bilik kuliah
sehinggalah subjek yang agak peribadi seperti ruang dalaman dan perabot bilik
asrama seperti katil, almari dan meja belajar. Lakaran-lakaran secara bersahaja
Mansor ini mengingatkan bukan sahaja bekas-bekas pelajar yang belajar di ITM
tetapi mengimbau semula memori silam pelajar yang pernah tinggal asrama-asrama
disekitar kampus. Ini adalah kerana suasana dan keadaan di dalam asrama pada
ketika dahulu tidak jauh bezanya apa yang mereka alami pada hari ini.
Sebanyak 40 buah
fotografi yang terpilih dalam pemeran ini adalah gambar foto yang dicetak di
atas kertas akhbar atau ‘newsprint’. Gambar hitam putih oleh Mansor Puteh atas
permukaan ini seolah-olah kita sedang melihat foto yang berada di dada-dada
akhbar harian pada tahun 1970an dan 80an. Pengalaman beliau menjadi pemberita
akhbar Utusan Melayu sebelum inir di sangat dekat dalam mencetuskan penggunaan permukaan ini. Penggunaan bahan
ini seakan-akan ingin memberitahu keakraban dunia tekstual dengan dunia visual sebagai suatu yang tidak boleh dipisahkan. Beliau
seolah -olah cuba berkata teks tanpa imej adalah buta manakala imej tanpa teks
adalah bisu.
Dalam bahagian ini kurator
dalam pameran menyusun foto mengikut kronologi misalnya foto-foto dimulakan
dengan gambar-gambar perjalanan awal beliau diterima masuk ITM Shah Alam,
suasana bilik kuliah, bilik asrama. Beliau dan rakan sempat menemuramah
Sudirman Haji Arshad yang pada masa itu sedang mengikuti Pengajian Undang-Undang di Universiti Malaya.
Foto ini mungkin adalah merupakan foto awal Allahyarham terlibat dalam dunia
hiburan menerusi lakonan iaitu filem ‘Kami’ yang diarahkan oleh Patrick Yeoh.
Di aras satu Balai
Seni Langkawi pula menempatkan bahagian kedua koleksi fotografi Mansor Puteh
berada di Columbia University di New York. Kurator telah memilih 60 buah karya
juga di sini. Dengn meletakkan sebuah karya kolaj besar di awal ruang ini
dengan pemandangan bandaraya ini semasa beliau mula berada di sini pada tahun.
Pameran sebagaimana awal dimulakan dengan 20 buah himpunan sketsa-sketsa
seperti lanskap seni bina bangunan University Columbia, suasana rumah sewa dan
.
Ruang ini juga
mempamerkan 40 karya fotografi semasa menuntut di sini antara tahun 1979
sehingga 1982 antaranya kawasan kampus, lokasi utama pelawat seperti World
Trade Center yang kini telah tiada lagi. Sepanjang empat tahun di bumi asing Mansor
bukan sahaja hanya berada di suatu tempat malah kesempatan yang ada beliau telah
banyak melakukan perjalanan merentas negeri di dalam Amerika Syarikat dalam merakam
gambar-gambar jalanan, resit-resit perjalanan, monumen dan arca awam
sehinggalah setem tokoh penting Amerika.
Bahagian akhir
pameran di aras ini ditutup dengan menempatkan gambar tokoh iaitu potret 7
perdana menteri Malaysia yang pertama sehinggalah terkini dengan cetakan kertas
akhbar. Sebuah filem dokumentari berdurasi 48 minit yang bertajuk ‘Bertahun di
Residensi’ atau ‘The Residency Years’ iaitu dokumentari biografi ketokohan dan perjalanan
hidup Perdana Menteri Pertama Malaysia iaitu Tunku Abdul Rahman Putra Al-Hajj turut
dimainkan sebagai karya video dalam pameran ini
Pameran ‘Mara dan
Masa di Columbia’ boleh dikatakan sebagai karya awal Mansor Puteh. Tempoh masa
1974 hingga 1982 boleh saya sifatkan
sebagai zaman pembentukan kesenimanannya iaitu di era Mansor Puteh mendapat
didikan filem secara formal. Peralihan daripada pengajian media yang umum
kepada satu pilihan yang lebih khusus menerusi pengarahan filem. Fotografi yang
dihasilkan oleh Mansor pada tahun-tahun ini adalah satu latihan visual terhadapat ciri-ciri di dalam filem seperti
seni mencipta adegan (mis-en scene),
sinematik dan tona cahaya
Saya juga mengesan
foto-foto yang dirakam oleh beliau mempunyai pengaruh dalam filem-filem noir iaitu
filem berlatarbelakangkan hitam putih yang juga dikenali sebagai genre filem gelap atau filem kelam seperti
dalam penghaslilan filem misteri dan ditektif atau penyiasatan pada sekitar
tahun 1940 hingga 1950 an. Lensa kamera Mansor juga dilihat liar tetapi
terkawal seperti garila yang sedang menghendap dalam mendapatkan kesan dramatik
dalam setiap tangkapan.
